دانلود پاورپوینت آشنایی با مبانی جغرافیای اقتصادی

مبانی جغرافیای اقتصادی

جغرافیای اقتصادی، شاخه‌ای از جغرافیاست که به بررسی مکان‌یابی و توزیع فضایی فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازد. این رشته با تلفیق مفاهیم اقتصادی و جغرافیایی، به تحلیل چگونگی تأثیر عوامل جغرافیایی بر تصمیمات اقتصادی و بالعکس می‌پردازد و به دنبال درک الگوهای پیچیده فضایی مرتبط با تولید، توزیع، مصرف و توسعه اقتصادی است.

جغرافیای اقتصادی در واقع در محل تلاقی دو رشته مهم، یعنی اقتصاد و جغرافیا، قرار می‌گیرد. اقتصاد به تحلیل چگونگی تخصیص منابع کمیاب برای تأمین نیازهای نامحدود انسان‌ها می‌پردازد، در حالی که جغرافیا به مطالعه توزیع فضایی پدیده‌ها و روابط بین انسان و محیط زیست می‌پردازد. رابطه بین این دو رشته بسیار نزدیک و متقابل است. فعالیت‌های اقتصادی همواره در فضا رخ می‌دهند و بنابراین، عوامل جغرافیایی مانند دسترسی به منابع طبیعی، موقعیت مکانی، شرایط آب و هوایی، ویژگی‌های توپوگرافی و دسترسی به زیرساخت‌ها می‌توانند تأثیر بسزایی بر هزینه‌های تولید، سودآوری و رقابت‌پذیری بنگاه‌های اقتصادی داشته باشند. به عبارت دیگر، انتخاب مکان مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی می‌تواند مزیت رقابتی ایجاد کند و موفقیت یک بنگاه را تضمین نماید. از طرف دیگر، فعالیت‌های اقتصادی نیز می‌توانند بر محیط جغرافیایی تأثیر بگذارند. استخراج معادن، ایجاد کارخانه‌ها، توسعه شهرها و کشاورزی می‌توانند باعث تغییر کاربری اراضی، آلودگی هوا و آب، تخریب زیستگاه‌ها و تغییرات اقلیمی شوند. بنابراین، جغرافیای اقتصادی به بررسی این تعاملات پیچیده بین فعالیت‌های اقتصادی و محیط جغرافیایی می‌پردازد و تلاش می‌کند تا راهکارهایی برای توسعه پایدار ارائه دهد. محورهای اصلی مورد مطالعه در جغرافیای اقتصادی شامل تحلیل مکان‌یابی فعالیت‌های مختلف اقتصادی، بررسی الگوهای منطقه‌ای و جهانی تجارت، مطالعه نقش دولت در توسعه اقتصادی، تحلیل تأثیرات فناوری بر فضاهای اقتصادی، و بررسی چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های اقتصادی است.

انواع مختلفی از فعالیت‌های اقتصادی در جغرافیای اقتصادی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. به طور کلی، این فعالیت‌ها را می‌توان به چهار بخش اصلی تقسیم کرد: بخش اول (کشاورزی، دامداری، جنگلداری و شیلات)، بخش دوم (صنعت و معدن)، بخش سوم (خدمات) و بخش چهارم (اطلاعات و فناوری). هر کدام از این بخش‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند و تحت تأثیر عوامل مکانی متفاوتی قرار می‌گیرند. برای مثال، فعالیت‌های کشاورزی به شدت به شرایط آب و هوایی، کیفیت خاک و دسترسی به آب وابسته هستند، در حالی که فعالیت‌های صنعتی بیشتر تحت تأثیر دسترسی به نیروی کار، مواد اولیه، زیرساخت‌های حمل و نقل و بازارهای مصرف قرار می‌گیرند. فعالیت‌های خدماتی نیز معمولاً در مناطقی متمرکز می‌شوند که جمعیت بالایی دارند و دسترسی به این جمعیت برای ارائه خدمات ضروری است. قلمروهای مورد بررسی در جغرافیای اقتصادی نیز متنوع هستند و می‌توانند از سطح محلی تا سطح جهانی را در بر بگیرند. تحلیل در سطح محلی معمولاً بر بررسی ویژگی‌های یک شهر یا منطقه خاص و عوامل مؤثر بر توسعه اقتصادی آن تمرکز دارد. در سطح منطقه‌ای، جغرافی‌دانان اقتصادی به بررسی تفاوت‌های اقتصادی بین مناطق مختلف یک کشور یا قاره می‌پردازند و عواملی که باعث این تفاوت‌ها شده‌اند را شناسایی می‌کنند. در سطح جهانی، تمرکز بر تحلیل الگوهای تجارت بین‌المللی، جریان‌های سرمایه‌گذاری، و تأثیرات جهانی شدن بر فضاهای اقتصادی است. برای مثال، می‌توان به بررسی نقش چین در اقتصاد جهانی، تأثیر برگزیت بر تجارت اروپا، یا تأثیر فناوری‌های جدید بر زنجیره‌های تأمین جهانی اشاره کرد.

در جغرافیای صنعتی، نگرش‌های متعددی برای تحلیل مکان‌یابی و توسعه صنایع وجود دارد. یکی از نگرش‌های مهم، نگرش رفتاری است که بر نقش تصمیمات فردی و سازمانی در انتخاب مکان صنعتی تأکید می‌کند. بر اساس این نگرش، تصمیمات مدیران و صاحبان کسب‌وکار در انتخاب مکان صنعتی تحت تأثیر اطلاعاتی که در اختیار دارند، انتظاراتی که از آینده دارند و تمایلاتی که به ریسک‌پذیری دارند، شکل می‌گیرد. نگرش ساختاری نیز یکی دیگر از رویکردهای مهم در جغرافیای صنعتی است که بر نقش عوامل ساختاری و نیروهای کلان اقتصادی در شکل‌دهی الگوهای صنعتی تأکید می‌کند. بر اساس این نگرش، عواملی مانند نظام سرمایه‌داری، روابط قدرت بین طبقات مختلف اجتماعی و نقش دولت در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی می‌توانند تأثیر بسزایی بر توزیع فضایی صنایع داشته باشند. عوامل مکان‌یابی صنعتی نیز شامل طیف وسیعی از عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی هستند که در تصمیم‌گیری برای انتخاب مکان صنعتی مؤثرند. مثال‌هایی از عوامل مکان‌یابی عبارتند از: دسترسی به مواد اولیه (مانند صنایع فولاد که معمولاً نزدیک معادن آهن قرار می‌گیرند)، دسترسی به نیروی کار (مانند صنایع نساجی که معمولاً در مناطقی با جمعیت بالا و دستمزد پایین مستقر می‌شوند)، دسترسی به بازارهای مصرف (مانند صنایع غذایی که معمولاً در نزدیکی شهرهای بزرگ قرار می‌گیرند)، دسترسی به زیرساخت‌های حمل و نقل (مانند صنایع خودروسازی که معمولاً در نزدیکی بنادر و جاده‌های اصلی قرار می‌گیرند)، و هزینه‌های انرژی و زمین (که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر هزینه‌های تولید داشته باشد).

نظریه‌های مکان‌یابی صنعتی نیز به عنوان چارچوبی برای درک و تحلیل تصمیمات مکان‌یابی صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرند. نظریه آلفرد وبر بر کمینه‌سازی هزینه‌های حمل و نقل تأکید دارد. وبر معتقد بود که صنایع باید در مکانی مستقر شوند که مجموع هزینه‌های حمل و نقل مواد اولیه و محصولات نهایی را به حداقل برساند. او مفهومی به نام “مثلث مکان” را مطرح کرد که در آن سه نقطه وجود دارد: دو منبع مواد اولیه و یک بازار مصرف، و صنعت باید در نقطه‌ای از این مثلث مستقر شود که هزینه‌های حمل و نقل را به حداقل برساند. نظریه آگوست لش نیز بر به حداکثر رساندن سود تأکید دارد. لش معتقد بود که صنایع باید در مکانی مستقر شوند که بتوانند بیشترین سود را کسب کنند، حتی اگر این مکان هزینه‌های حمل و نقل بالاتری داشته باشد. او مفهومی به نام “چترهای اقتصادی” را مطرح کرد که در آن صنایع مختلف در نقاط مختلف یک منطقه مستقر می‌شوند و هر صنعت یک “چتر” اقتصادی ایجاد می‌کند که بر منطقه اطراف خود تأثیر می‌گذارد. ویژگی‌های صنایع مختلف نیز می‌تواند تأثیر بسزایی بر تصمیمات مکان‌یابی داشته باشد. صنایع سنگین مانند فولادسازی و پتروشیمی معمولاً به دلیل نیاز به حجم بالای مواد اولیه و انرژی، در نزدیکی منابع طبیعی و زیرساخت‌های حمل و نقل مستقر می‌شوند، در حالی که صنایع سبک مانند تولید نرم‌افزار و طراحی گرافیکی می‌توانند به راحتی در هر مکانی مستقر شوند، زیرا نیاز به مواد اولیه و انرژی زیادی ندارند و بیشتر به دسترسی به نیروی کار متخصص و بازارهای مصرف وابسته هستند. نمودارها و ماتریس‌های مرتبط با حمل و نقل نیز ابزارهایی مفید برای تحلیل الگوهای جریان کالا و افراد بین مناطق مختلف هستند. این ابزارها به جغرافی‌دانان اقتصادی کمک می‌کنند تا هزینه‌های حمل و نقل، مسیرهای بهینه حمل و نقل و نقاط ضعف و قوت سیستم حمل و نقل را شناسایی کنند.

این پاورپوینت بر اساس کتاب درآمدی بر مبانی جغرافیای اقتصادی، تألیف دکتر سیمین تولایی تهیه شده است.

• محور‌های جغرافیای اقتصادی
• رابطه‌ی اقتصاد و جغرافیای اقتصادی
• انواع فعالیت‌ها در جغرافیای اقتصادی
• قلمرو‌ها در جغرافیای اقتصادی
• نگرش‌های جغرافیای صنعتی
• عوامل مکان‌یابی
• مثال‌های عوامل مکان‌یابی
• نظریه‌های مکان‌یابی صنعتی (آلفرد وبر، آگوست لش و …)
• ویژگی‌های صنایع مختلف
• نمو‌دار‌ها و ماتریکس‌های مرتبط با حمل و نقل
• نمونه‌سؤالات از کتاب